Een nieuwe denkwijze en aanpak: voorraadbeheer
De zomer van 2018 was een extreem droge zomer en hoewel de klimaatscenario’s al langer aangaven dat de extremen gaan toenemen in zowel te nat als te droog, was een praktijkervaring nodig om te beseffen wat het effect van klimaatverandering kan zijn. Landelijk werd er een Beleidstafel Droogte ingericht en een van hun belangrijkste aanbevelingen was: “Investeer in een beter voorraadbeheer van grondwater”. Hiermee wordt bedoeld minder water afvoeren en meer water vasthouden om de effecten van droogte te verminderen. Het waterschap nam dit ter harte en werkt, samen met betrokken partners, een visie uit om te zorgen voor een beter voorraadbeheer van grond- en oppervlaktewater. Om deze visie verder te ontwikkelen is per januari 2020 hydrologe Nila Taminiau als senior adviseur watersysteem werkzaam bij het waterschap. Nila werkte voordien lange tijd bij het Waterschap Limburg in diverse rollen.
Voorraadbeheer als overkoepelend thema
De koers wat betreft het voorraadbeheer is niet alleen voor de Baakse Beek aan de orde, die geldt voor het hele beheersgebied van het waterschap, als onderdeel van de klimaatrobuuste aanpak. Nila licht toe: ‘Het streven is om de hele voorraad in het waterschapsgebied meer in balans te brengen: dus meer vasthouden, maar blijven afvoeren als het nodig is. Dat betekent maatregelen nemen om de grondwateraanvulling te stimuleren en ook na te denken over risicobeheersing: wanneer wordt het echt te nat en leidt het tot onacceptabele schades of zijn nattere omstandigheden wel acceptabel en dragen ze dan juist bij aan een betere situatie in de zomer? . Wel is er na de afgelopen drie droge jaren een sterke focus op droogte in de Achterhoek, waarin we samenwerken met diverse partners. Voorraadbeheer is een thema dat zowel intern – met de koers die we nu ontwikkelen – als extern – in de aanpak van de droogte in de Achterhoek – speelt. Dus voor en achter de schermen wordt er hard aan gewerkt.’
Eerste conclusies
Afgelopen jaar zijn de eerste stappen gezet om te komen tot een visie op voorraadbeheer. De eerste conclusies zijn duidelijk:
- Er zijn acht verschillende deelsystemen te herkennen met een andere werking. Qua oplossingen moeten we dan ook kijken naar de natuurlijke kenmerken van deze systemen. Voorbeelden van deze deelsystemen zijn de beekdalen, de vlakte op zand of klei gebieden, maar ook de hogere gronden die de grote en kleine blauwe motoren worden genoemd.
- De grondwaterstand is structureel verlaagd in de afgelopen eeuwen, maar zeker de afgelopen decennia door een sterke focus op afvoeren en maximale landbouwproductie.
- De extremen nemen toe, maar ook de gemiddelden veranderen door klimaatverandering. Het neerslagoverschot in de winter neemt toe, het neerslagtekort in de zomer ook. Daarnaast neemt de watervraag toe en de effecten daarvan kunnen lokaal groot zijn.
- De kunst is dan ook om het neerslagoverschot in de winter beter te gebruiken en dit zoveel mogelijk ten goede laten komen van gebruikers en grondwaterwatervoorraad door water vast te houden. Een eerste inschatting van de opgave is om 100 mm meer water vast te houden in het totale gebied (dit komt neer op een grondwaterstands-stijging van 40 cm) door een combinatie van maatregelen in de categorieën optimalisatie watersysteem, efficiënter watergebruik en verkleinen watervraag, maar ook het aanpassen van de huidige functies.
- Extremen lossen we niet op, we kunnen wel de effecten verminderen.
Andere manier van denken
De kern van de nieuwe koers voorraadbeheer is een nieuwe manier van denken. Nila legt uit: ‘We gaan meer circulair denken dan we deden. De afvoer van water blijft voor een deel nodig maar daarnaast willen we zoveel mogelijk water zien vast te houden. Naast de al bekende ingrepen zoals peilen aanpassen en drainagebasis verhogen zijn er andere mogelijkheden. Water vasthouden kan bijvoorbeeld ook door opvang in spaarbekkens of infiltratiegebieden, dus opslag van watervoorraad in de winter die in de lente opgepompt kan worden. Of meer water aanvoeren vanuit grote rivieren daar waar dit echt meerwaarde biedt. Ook hergebruik van effluent (het in de rioolwaterzuiveringsinstallatie gezuiverde water dat geloosd wordt op oppervlaktewater) is een optie. Dat typeert ook dit vraagstuk: het raakt het hele gebied en alle belanghebbende partijen, we kunnen dit niet alleen. Maar de boodschap blijft ook: we lossen niet alles op met technische maatregelen. De omstandigheden veranderen en daar zullen we ons in het gebruik van het bodem- en watersysteem ook op moeten aanpassen.’
Analyse van functies
Nila: ‘We komen steeds meer tot het besef dat bij de inrichting van een gebied veel meer rekening moet worden gehouden met de waterbeschikbaarheid. De extremen nemen toe, er zijn vaak meerdere watervragers in een gebied die elk een andere waterbehoefte hebben. Dit vraagt dan ook om een analyse of de huidige functies wel op de juiste plek liggen. Dat willen we graag samen met de betrokken partijen gaan uitzoeken. Waar we al wel iets mee kunnen, zijn de technische maatregelen, ieder toegespitst op een eigen deelsysteem. Het is vooral de bedoeling dat we meer denken vanuit het natuurlijke watersysteem: wat kan wel en niet vanuit de werking van het systeem? Wat zijn de kenmerken van het gebied? Wat is de ondergrond, welk reliëf is er: de natuurlijke aspecten moeten leidend zijn? Pas (Programmatische Aanpak Stikstof) daarna kijken we naar de functies. Dat is andersom dan vroeger, toen was de filosofie dat we het watersysteem aanpasten aan de functies, aan de behoeften. Alle maatregelen, maar ook regelgeving tot dusver, houden we tegen het licht, zodat we die beter kunnen afstemmen op de klimaatveranderingen en weersextremen.’
Samenwerken cruciaal
De systeemanalyse is een mooie start van het gesprek met onze partners. ‘We willen samen de puzzel leggen om het water te bewaren en de verdroging te keren. Dat vraagt om de verbinding van opgaves waar dat kan. Denken vanuit het systeem met als klimaatopgave: meer water vasthouden, beter benutten van het neerslagoverschot en de veerkracht van het gebied versterken. Daarnaast spelen de eigen Koers Voorraadbeheer van het waterschap en de gezamenlijke aanpak van de droogte in de Achterhoek, maar ook andere delen van het beheergebied een hoofdrol, om zo tot een integrale langetermijnvisie te komen. In gesprekken tot dusver met onze partners over de visie en voorgestelde aanpak, is de feedback positief. Men is blij zo vroeg in het proces betrokken te worden, de benadering vanuit het watersysteem wordt als nuttig en een goede basis gezien. Bij alle partijen is de behoefte om inhoudelijke lange termijn verkenningen voor het gebied te hebben. De volgende stap is daarom gezamenlijke werksessies organiseren, om kennis te vergaren en uit te wisselen.’
Hoe gaan we nu verder?
Nila: ‘Er zijn drie lijnen uitgezet om vorm te geven aan onze visie: 1) proces/strategie, 2) kennis en onderzoek en 3) korte- en middellangetermijnmaatregelen. Het is dan ook een korte- en een langetermijnaanpak. Kortom: we verbouwen de winkel, maar blijven ondertussen open en hebben ook in het hier en nu ambitie.’