Projectuitvoer op landgoed ’t Medler: ‘Het oude bekensysteem wordt in ere hersteld’
Jouke de Jong is projectmanager uitvoering en directievoerder voor Waterschap Rijn en IJssel op landgoed ’t Medler. Sinds september 2021 stuurt hij het uitvoerend team aan. In zijn 25-jarige loopbaan heeft hij nog niet eerder te maken gehad met watersysteemherstel van deze omvang: een landgoed van maar liefst 300 hectare. Wat gaat er allemaal gebeuren?
Na een jarenlange voorbereiding – voor het landgoed begon het al met een schetsschuit in 2016; het waterschap startte de planvorming op in 2019 – is afgelopen voorjaar de aannemer gekozen om aan de slag te gaan op ‘t Medler. In de aanloop naar het definitieve plan speelde omgevingsmanager Pascal Thijssen een grote rol in het gebied. Jouke: ‘Dit soort projecten vraagt een grondige voorbereiding van alle betrokken partijen. Een goed omgevingsproces, om de belangen bij elkaar te brengen, is van groot belang voor het slagen van het project. Talrijke gesprekken zijn door de omgevingsmanager gevoerd met rentmeester Eelco Schurer, (grond)eigenaren in en rondom het landgoed en de pachtboeren. Afspraken zijn gemaakt, grondruil geregeld. De planuitwerking duurde drie jaar. Dat is inherent aan de huidige tijd en werkwijze. En we doen natuurlijk ook nogal wat hier. Zo’n 30 hectare agrarische grond wordt nieuwe natuur, waarvan 10 hectare bos en 20 hectare natuurlijk grasland. Met deze ingrepen geven we ook invulling aan de opgaves vanuit het Gelders Natuurnetwerk. De provincie werkt hierin met het waterschap samen en ziet het grote belang van een goed werkend watersysteem voor natuurontwikkeling en -herstel.’
Oude grondstructuren in kaart gebracht
Voorbereidend bodemonderzoek maakte ook een belangrijk deel uit van het voortraject, vertelt Jouke. ‘Louis Lansink, beleidsadviseur van Waterschap Rijn en IJssel, heeft een cruciale bijdrage geleverd door zijn enorme bodemkundige kennis. Hij heeft de oude grond- en watersysteemstructuur weer op de kaart gezet en is nog steeds betrokken in het veld. De Baakse Beek van nu lijkt in niets op de oude beek die ooit over het landgoed meanderde. De huidige rechte loop diende om het water zo snel mogelijk af te voeren, wat gunstig was voor de landbouw. Inmiddels zijn de omstandigheden veranderd. We hebben te maken met een klimaatverandering die extremen veroorzaakt. De diepe loop van de Baakse Beek werkt als een drainerende goot en zuigt het grondwater weg, wat de droogte in het gebied versterkt. Zeker hier in de landgoederenzone is de droogte een hoofdpijndossier. 80 Jaar oude beuken sterven en de grachten staan bijna leeg. In de praktijk betekent dat: schade aan flora en fauna, gevaar voor wandelaars door vallende takken en risico van droogvallende fundering van de landhuizen. We gaan daarom het watersysteem herstellen om meer water vast te houden.
De nieuwe Vordense beek
Jouke heeft niet eerder een beeksysteemherstel van deze omvang aan de hand gehad. ‘Moet je je voorstellen: we gaan een watergang van 3 meter diep en 12 meter breed vervangen door een slenk, die landschapsvolgend door open terrein en bos loopt, van 30 centimeter diep en 30 meter breed. De huidige Baakse Beek verdwijnt straks en maakt plaats voor een beek die hier ooit liep: de Vordense beek. Die meanderde hier over het landgoed, heeft Louis ontdekt. Hij deed trouwens nog een spectaculaire vondst. Louis stuitte op een oude opgeleide beek – een hoger aangetakte waterstroom - die vroeger extra water naar de grachten voerde om deze op peil te houden. Veel landgoederen hadden er eertijds een, maar ze zijn in de loop der tijd vrijwel allemaal verdwenen. Tegenwoordig staat het in de zomerperiode een grondwaterpomp aan om de gracht op een minimaal peil te houden. Het plan is om de opgeleide beek ook weer in ere te herstellen, zodat de gracht opnieuw op een natuurlijke manier gevuld wordt, als het voldoende regent. Want we moeten niet vergeten dat dit gebied een regenwater-gestuurd beeksysteem heeft. Een watergang hier kan zich opeens heel snel vullen met water als er een hoosbui valt maar droogt ook snel weer op. Het kan wat dat betreft behoorlijk spoken hier.’
Uitvoer verloopt voorspoedig
De uitvoering is inmiddels voor 1/3 klaar. Jouke: ‘Het klinkt wat tegenstrijdig, maar we hebben nu geluk dat de beken droog staan. Daardoor kunnen we beter werken. Water belemmert de herinrichting, dan kunnen we het land niet op. We richten ons in eerste instantie vooral op de 30 hectare nieuwe natuur. Daarvoor wordt een nutriëntrijke toplaag verwijderd om de natuur een kans te geven. We hebben maaisel van natuurgraslanden gekregen van landgoed de Wiersse en Natuurmonumenten. Dat maaisel is uitgestrooid op de geplagde gronden van ‘t Medler en kiemt momenteel fantastisch! We zijn er beide partijen erg dankbaar voor. In totaal wordt er 65.000 m3 grond verzet en planten we 50.000 bomen aan. De slenk wordt per perceel gegraven en de opgeleide beek wordt straks bekleed met een waterdichte leemlaag. We hebben het idee om die opgeleide beek via een speciaal ontworpen aquaduct over de nieuwe Vordense Beek heen te leiden: dat wordt echt heel bijzonder. Kunstwerken in en rondom de wegen kunnen we ook in de nattere periodes aanleggen, dat is geen probleem. Een vertragende factor is de watercrassula, een exotische plantensoort die in het werkgebied voorkomt, en die eerst door de nieuwe aanplant moet worden bedwongen. We wachten daarom tot 2025 om de bovenstrooms gelegen Baakse Beek op de nieuwe Vordense Beek aan te takken. De komend drie jaar blijft de afvoer nog lopen via de huidige Baakse Beek.’ Jouke zelf is ook erg benieuwd naar de resultaten van de ingrepen. ‘Er zal in ieder geval veel meer water zichtbaar zijn op het landgoed, zowel in de beken als de gracht. Het water zal ook langer vastgehouden kunnen worden. Het krijgt meer tijd om te infiltreren en kan zo het grondwaterpeil aanvullen.’
