Zorg voor erfgoed is urgente noodzaak

Droogte was er al, vertelt Age, maar de afgelopen jaren neemt het steeds ernstiger vormen aan. ‘We hebben al langer herstelplannen op landgoederen in de Gelderse regio vanwege droogteproblemen. Maar de toename van de weersextremen – heftige buien en langere droogteperiodes – is nieuw. We ontdekten bovendien dat de rivierstanden, vooral in de IJssel, dalen en dat heeft weer gevolgen voor het waterpeil in de zijtakken en het grondwater. Dat alles versterkt de impact van de droogte, ook in de landgoederenzone langs de Baakse beek. Vooral dit gebied heeft te lijden onder de droogte omdat hier nationaal gezien weinig neerslag valt en het inzijggebied intensief landbouwkundig wordt gebruikt of is volgebouwd, zodat het water niet de kans krijgt het grondwater te bereiken.’

Veel verloren

De afgelopen drie droge zomers hebben ons met de neus op de feiten gedrukt, volgens Age.’ Op de buitenplaatsen en landgoederen sneuvelen de oude monumentale bomen massaal, ze kunnen de droogte niet aan. Planten en dieren lijden eronder. Maar ook de fundamenten van kastelen, die altijd onder water stonden in de nu droge gracht, worden aangetast. Het gaat om de impact op ons erfgoed van landschap, natuur, bossen en monumenten. Zonder omslag zal er veel van waarde verloren gaan. In de landgoederenzone Baakse Beek is men zich daar al langer van bewust en praten het waterschap en landgoedbeheerders over mogelijke maatregelen en een pilotaanpak, daar lopen ze vooruit. Gelderland breed zijn we bezig met onderzoek en inzichten verzamelen om dit urgente probleem te kunnen inventariseren en agenderen. Momenteel wordt bijvoorbeeld op tien buitenplaatsen de droogteschade in beeld gebracht. Die scan zal jaarlijks worden herhaald, zodat we ontwikkelingen op de voet kunnen volgen.’

Lokale droogtebestrijding niet meer genoeg

Waar eerder de verdroging nog lokaal met succes werd aangepakt, is dat nu geen optie meer, aldus Age. ‘We hebben te maken met structurele problemen, een klimaatverandering die nieuwe uitdagingen en kaders neerlegt. Het grondwater daalt, de droogte neemt toe, het hele watersysteem moet veranderen om dit aan te kunnen. We ontkomen er niet aan dat we meer water moeten gaan vasthouden en het systeem moeten aanpassen, dat is ingewikkeld en heeft veel aspecten. Het vraagt om een gezamenlijke regionale aanpak die veel gunstige effecten en ook ingrijpende gevolgen zal hebben voor de omgeving. Bijvoorbeeld andere vormen van landbouw, watermanagement en waterwinning en aanplant van nieuwe boomsoorten. Daarom is dit ook een proces waarbij meerdere partijen betrokken moeten worden: overheden en waterschappen maar ook Rijkswaterstaat en de waterwinbedrijven. En zodra het concreter wordt, natuurlijk ook met de grondgebruikers binnen een gebied. Dat overleg doen we als samenleving al sinds de 16^de eeuw, toen de waterschappen zijn ontstaan. En ondanks de urgentie zal het waarschijnlijk jaren duren om tot concrete bovenregionale projecten te komen, omdat het om zo’n ingewikkelde en grootschalige systeemverandering gaat.’

Erfgoed Deal: monitoren van klimaateffecten op groen erfgoed

Naast de Gelderse aanpak speelt zorg voor erfgoed ook nationaal een rol. Het Rijk wil cultureel erfgoed beschermen en tegelijkertijd nieuwe ontwikkelingen mogelijk maken. Cultureel erfgoed staat middenin de samenleving, biedt kansen en verbindt mensen. Daarnaast moet de leefomgeving zo worden ingericht dat hij weerstand kan bieden aan wateroverlast, droogte én kan beschermen tegen hitte. Om dat te bereiken is inzet van alle partijen – overheden en maatschappelijk organisaties – nodig en werd de zogenaamde Erfgoed Deal in het leven geroepen. Het kabinet heeft voor de jaren 2019 – 2022 een bedrag van €20 miljoen uitgetrokken; provincies en gemeenten verdubbelen dit bedrag door ‘matching’; zij dragen passende projecten aan voor het jaarlijkse uitvoeringsprogramma. De Erfgoed Deal richt zich op drie hoofdthema’s: klimaatadaptatie - energietransitie en duurzaamheid - stedelijke groei en krimp. In het kader van de landgoederenzone zijn met name de eerste twee thema’s relevant. Landgoederen De Wiersse en ’t Medler doen als pilotprojecten aan de Erfgoed Deal mee, in het uitvoeringsprogramma van Waterschap Rijn en IJssel. Aart Jonkers van De Wiersse: ‘In het kader van de pilot worden op meerdere plekken in Nederland metingen gedaan, per drone, satelliet en peilbuizen met als doel de effecten van klimaatverandering op ‘groen erfgoed’ objectief vast te stellen. We werken daar graag aan mee. Tegelijk kun je de effecten toch het beste met eigen ogen zien, want elke locatie is anders. De ongezonde boomtoppen, de dode laanbeuken, de happen uit de haagbeuken en beukentunnel, de gesneuvelde rododendrons, sterfte onder de jonge bomen; het is hier duidelijk zichtbaar.’