Samenwerken voor het gedeelde belang van de gebiedsontwikkeling
Ronald Broekhuizen, cultuurtechnicus, is sinds 2018 werkzaam als projectleider voor het gebied Aaltense Goor en Zwarte Veen. ‘Het gaat om de combinatie van natuurontwikkeling, landbouwstructuurverbetering, recreatieve ontsluiting en waterbeheer. En al trekken wij als waterschap dit proces, we werken allemaal samen in het algemeen belang.’ Wat is er inmiddels gerealiseerd en wat staat nog op de agenda? Ronald licht het proces toe.
Het gebied is al sinds 2010 betrokken in een ontwikkelingsproces. Om natuur-, water- en klimaatdoelen te realiseren is in 2017 een plan opgesteld dat door alle betrokken partijen in het gebied wordt gedragen. Het plan voorziet in landbouwstructuurverbetering, natuurontwikkeling, het vasthouden van water, recreatief medegebruik en landschapsbeleving van het gebied Aaltense Goor en Zwarte Veen. De nieuwe waterhuishouding dient natuur-, water- en klimaatdoelen waar de landbouw in droge perioden van meeprofiteert. Naast Staatsbosbeheer, gemeenten, waterschap, provincie en een actieve bewonerswerkgroep van grondeigenaren en agrariërs, zijn er veel (lokale) belangenorganisaties betrokken, waaronder de LTO (land en tuinbouw organisatie) Oost Achterhoek, Stichting Natuur en Milieu Aalten, Stichting Vennemarke en Vereniging Nederlands Cultuurlandschap.
Het proces nam, vanaf de start in 2010, behoorlijk wat tijd in beslag. Ronald: ‘We werken in het belang van alle partijen en organisaties en dat kost tijd. Soms was er flinke wrijving maar dat gaf wel openheid. Openheid, transparantie en gelijkwaardigheid zijn belangrijk voor een goede samenwerking. Ook moet je soms over je eigen belang heenstappen en zoeken naar het gedeelde belang. Want je krijgt uiteindelijk meer gedeelde winst door water bij de wijn te doen.’
Stand van zaken in het gebied
Ronald: ‘In en rond het Aaltense Goor wordt sinds 2019 water vastgehouden door bestaande watergangen te verondiepen. Daarnaast is de kwaliteit verbeterd van de bestaande natuur door oude ophogingen af te graven en de bodem te verschralen. Op sommige plekken komt de ‘oude bodem’ weer aan de oppervlakte. Daarop ontstaat natuur in de vorm van vochtig hooiland en kruiden- en faunarijk grasland. Op de huiskavel van een voormalig agrarisch bedrijf, in de volksmond ’t Engeveld, is ongeveer 25 hectare nieuwe natuur gecreëerd en zijn een waterinlaat en waterretentiegebied voor het vasthouden van regenwater gemaakt. Na het doorlopen van een kavelruilproces - ten gunste van natuur en landbouwstructuur - zijn in het Zwarte Veen momenteel de herinrichtingswerkzaamheden in volle gang. Het ontwerp is afgelopen zomer vastgesteld en de benodigde vergunningen zijn rond. Er wordt een strook nieuwe natuur langs de Vennebulten gerealiseerd, landschapselementen en ruiter- en wandelpaden worden aangelegd en de hoofwatergang wordt gedempt zodat er water kan worden vastgehouden. Door de combinatie van deze maatregelen worden natuur en extensieve landbouw in een mooie combinatie met elkaar verweven Als alles goed loopt, hopen we het project in het vroege voorjaar van 2023 op te leveren. Ik ben daarbij verantwoordelijk voor het algehele projectmanagement en Gerard Horst is projectleider van de inrichtingsmaatregelen.’
Recreatieve impulsen en ’t Engeveld
Door de aanleg van extra recreatieve routes en parkeergelegenheden is het gebied beter toegankelijk gemaakt, vertelt Ronald, dat merk je nu al. ‘We zorgen ook voor betere voorzieningen voor ruiters door de aanleg van nieuwe ruiter- en menpaden. Daarnaast zijn de wandelpaden zo aangepast dat ze meer rust brengen voor de weidevogels. Er is ook een vlonderpad aangelegd dat in het voor- en najaar net boven het water staat. In de winter van 2020 werd er enthousiast geschaatst en betrokken boeren maakten het ijs schoon. De hele Boterdijk stond toen vol met auto’s van schaatsers, dat was erg leuk om te zien. Mooi is ook dat een aantal agrariërs zich in 2020 heeft verenigd in stichting ’t Engeveld en gezamenlijk de natuur en recreatieve voorzieningen, zoals het vlonderpad, onderhouden. Dit jaar kopen zij, via kavelruil, de grond aan en ontvangen ze van de provincie natuurbeheersubsidie (SNL) voor het beheer.’
Elke druppel de grond in
Parallel aan de kavelruil en de inrichtingsmaatregelen is in dit project een verkenning uitgevoerd naar de mogelijkheden tot waterkwaliteits en -kwantiteitsverbetering in het agrarische gebied rondom het Aaltense Goor en Zwarte Veen. Ronald: ‘De huidige waterkwaliteit in het gebied geeft geen problemen voor de natuurdoelen. Verbetering van de waterkwaliteit en vergroting van het wateraanbod biedt echter wel kansen voor enerzijds de natuurdoelen en anderzijds de landbouw. Immers, de uit- en afspoeling van nutriënten (voedingsstoffen voor planten, veelal stikstof en fosfaat) is voor beide functies niet gewenst. De verkenning is door LTO in samenwerking met het waterschap uitgevoerd op basis van de aanpak Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW (Deltaplan Agrarisch Waterbeheer)). Zo’n 40 agrarische ondernemers hebben meegewerkt aan de inventarisatie waarbij de centrale vraag luidde: ‘Wat heeft u nodig voor een duurzaam en toekomstbestendige agrarische bedrijfsvoering?’ Het resultaat van de verkenning is een gezamenlijke gebiedsagenda met een uitvoeringsprogramma. De onderdelen uit het uitvoeringsprogramma, die betrekking hebben op waterkwantiteit, worden op dit moment samen met de agrarisch ondernemers verder uitgewerkt in het programma ‘Elke Druppel de grond in’.
Stichting ’t Engeveld staat voor duurzaam en samenwerkend agrarisch natuurbeheer
Toen in 2010, vertelt voorzitter Gerard Nijland, er 30 hectare nieuwe natuur beschikbaar kwam, gelegen als een strook tegen de Aaltense Goor aan, kwam een aantal lokale boeren in actie. ‘Niet om te protesteren maar om aan te bieden het beheer voor die nieuwe natuur op zich te nemen. Dat was destijds heel bijzonder, die link was er vreemd genoeg nooit. Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten deden het beheer altijd. Er moest een structuur komen om de 7 agrariërs te organiseren, ook in verband met de subsidieverstrekking, en dat werd stichting ’t Engeveld.’ De nieuwe natuur, voorheen natte landbouwgrond, biedt ook volop mogelijkheden voor natuurbeleving, toerisme en recreatie. ‘Het is al langer een geliefd gebied, er komen veel wandelaars en fietsers. Er is een prachtig vlonderpad ontwikkeld en in de winter wordt er geschaatst. Er zijn veel verenigingen en clubs die ons benaderen om iets samen te doen en we willen ook educatief iets aanbieden. We zijn erg blij met al die positieve aandacht, zeker nu agrariërs weleens in de vuurlinie liggen.’ De groep ziet het als een uitdaging om te laten zien dat ze naast hun eigen onderneming ook natuur op een goede en financieel gezonde manier kunnen beheren. Daarnaast is het een mooie aanvulling op hun huidige bedrijfsvoering. ’We kijken reikhalzend uit naar de officiële overdracht van de gronden naar de stichting, dat gaat voor het einde van 2022 gebeuren. Dan zijn we als plaatselijke agrariërs officieel medeverantwoordelijk voor de uitvoer van het beheersplan voor nieuwe natuur. Een prachtige feestelijke mijlpaal is dan bereikt na 12 jaar!’